Yaprak Özer yazdı... Ticaret savaşları, Yapay iş kayıpları

Paradigma Değişiminden Ne Anlıyoruz?

Dönüşüm ihtiyacı kesin de somut karşılığı ne? Risk ve krizi nasıl tarif ediyor? Sohbetler beylik cümlelerle başlıyor; “…iş dünyası, dijital dönüşümün getirdiği yeniliklerin hızla benimsendiği ve risk ortamının giderek karmaşıklaştığı bir çağda, rekabet avantajı elde etmek için sadece geleneksel risk yönetimi yaklaşımlarına bel bağlayamaz…” Herkesin dilinde “…meli …malı”. Risk uyumuyor. Kriz bir bakmışssınız ortalığı kasıp kavuruyor. Manzarada, etrafı küçük korsan teknelerle çevrilmiş, manevra kabiliyeti zayıf olmasa da dümeni hemen kıramayan görkemli büyük bir gemi görüyoruz.

Bugüne kadar yüzdürülen risk listesi ne kadar olduğu belli olmayan “siyasi belirsizlik”, yaşandıkça acıtan sonra unutulan “iklim riski”, can sıkıcı ama üstesinden gelinebilen “düzenleyici baskılar”, nereden çıktı bu şimdi denen “işgücündeki demografik değişimler” gibi temel zorluklardan oluşuyor.

Riskler de yönetenler yuvarlanıp gidiyordu. İç denetim yöneticilerinin hazırladığı Risk in Focus 2025’e göz atmanız için paylaşıyorum Onlardan daha iyi kim bilir? Yaklaşık bin iç denetim yöneticisi ankete katılmış ortaya kapsamlı bir rapor çıksa da, şapkadan tavşan çıkmıyor. Yaklaştıkları yenilikçi risk dijital bozulma ve yapay zekanın getirdiği bilinmezlikle başa çıkma zorunlulukları… Tüm risk raporları böyle. Yeni nesil riskler bu raporlarda yok.

Ticaret savaşları

İş dünyasının bir numaralı riski, ticaret savaşları. Savaş kelimesini her gün biraz daha güçsüzleştirip normalleştirmeye de ayrıca şaşırmamak mümkün değil. Ticaret ise ABD Başkanının yaklaşımıyla “çerez”. Mealen aynen böyle diyor.

Donald Trump, ticaret savaşlarını “kolayca kazanılabilir” olarak nitelendiriyor, Çin’e yönelik yüzde 10 gümrük vergisi uygularken, Meksika ve Kanada’nın yüzde 25’lik cezaları son anda “şimdilik” durdu. Avrupa Birliği (AB) hedefte, “bir felaket” diye tanımlıyor. Gümrük vergisi tehdidiyle savaşı kazanacağını umuyor, yüksek fiyat, düşük büyüme, kaybolan işler ve tedarik zincirlerinde kesinti bekliyor. Göreceğiz.

Kuralsız bir savaş, tırmanabilir. Trump’ın, diğer ülkelerin toprak bütünlüğüne karşı tavır alması ve uluslararası hukuku hiçe sayması, Rusya lideri Vladimir Putin gibi liderlerin en sevdiği havalar olsa gerek…

Yapay iş kayıpları

Yapay zeka kavramı kopyaya meyilli öğrenci gibi. Kopya çekmek için harcadığı zamanı çalışmasına verse zaten öğrenmiş olacak ya da içindeki yalanı yanlışı ayıklamak o kadar zaman alıyor ki, istemesen de öğreniyorsun. İş dünyasının geleneksel risk listesine girmeyi başarmış görünse de farklı bir yönüyle yerini pekiştirmeli; yapay zeka internet arama sistemlerini kökten değiştiren etkiye sahip. Bu dönüşümün iş dünyasının üretim süreçleri üzerindeki etkisi olmayacağını düşünmeyecek miyiz? Yapay zeka destekli arama sistemleri, geleneksel anahtar kelime tabanlı yöntemlerden farklı olarak, kullanıcıların doğal dilde sorduğu sorulara doğrudan ve kapsamlı yanıtlar sunuyor. Bu yenilik, dijital içerik üreten ve dağıtan firmalar için trafik kaybı, reklam gelirlerinde azalma, iş modellerinde köklü değişiklik demek. Üretim süreçlerinde verimliliği artırma potansiyelinin yanında yanlış veya yanıltıcı bilgilerin üretime yön verebilmesi gibi ciddi tehlikeler de yok mu? Marka imajı ve gelir akışı belirsizlikleri, hatalı verilerle alınan kararların üretim süreçlerinde yaratacağı zararı  unutmayalım. Kontrolsüz bilgi üretimi de otomobil lastiği reklamındaki gibi “kontrolsüz güç güç değildir”. İlgimi çeken bir makale belki sizin de hoşunuza gider. Artificial intelligence: AI means the end of internet search as we’ve known it

Etkili insan tehdidi

Dünyanın en zengin adamı, ABD’de yönetimin en güçlü ismi, resmi sıfatsız şahıs Elon Musk bir influencer. Sözü temsil ettiği etkili insan kitlesine ve sebep olabildiklerine getirmemek mümkün mü? Bizim evin de baş köşesindeler sizin evin de. Elon Musk, X platformunda attığı bir tweet ile sezaryen doğumların, doğum kanalının beyin gelişimini sınırlayıcı etkisini ortadan kaldırarak, bebeklerin daha büyük beyinlere sahip olmalarını sağladığını iddia etti.

Bu habere Wise & Well’den alıntı yaparak risk ve tehlike olasıklarından birine daha değinmek istiyorum. Henüz hakemli dergilerde yer almamış bir preprint, kuşaklar arasında baş boyutunda yıllık çok küçük artışlar olduğunu (10 yılda yaklaşık 1.4 santimetreküplük) ortaya koyuyor. Bu artış, büyük ölçüde daha iyi beslenme ve yaşam koşullarına bağlanırken, uzmanlar cinsiyet açısından da önemli bir nokta belirtiyor: Erkek bebeklerin kadın bebeklere göre doğuştan yaklaşık 1 cm daha büyük baş çevresine sahip olması iddianın boyutunu aşırı abartıyor. Sezaryen doğumlar evrimsel değişim yaratacak kadar uzun bir zaman dilimine sahip değil. Eksik ve yanıltıcı yaklaşımlar, evrim ve zeka tartışmalarında cinsiyetçi önyargıların yerleşmesine ve yanlış algıların yayılmasına neden olabiliyor. Bize ne demeyelim, farklı hedef kitle üzerinde yarattığı etkiyi tarife günler yetmez.

Bizi ilgilendirmiyor sandığımız riskler

ABD’nin Dünya Sağlık Örgütü’nden (WHO) çekilme kararı, yalnızca sağlık sektörünü değil, küresel iş dünyası ve üretim süreçlerini de derinden etkileyebilecek ciddi riskler barındırıyor. ABD, WHO bütçesinin yaklaşık yüzde 14.5’ini ( 2022-2023 de 1.28 milyar dolar ) destek sağlayan en büyük finansal kaynak. Kaybı, sağlık krizlerine hızlı müdahale, pandemik hazırlık, aşı erişimi ve hastalık kontrolü gibi kritik programlarda bütçe boşluklarına ve operasyonel aksaklıklara yol açacak. Acil sağlık durumlarında gecikmeler ve koordinasyon eksiklikleri, salgınların kontrol altına alınamamasına neden olabilir. Üretim tesislerinde iş gücü kaybı, tedarik zincirlerinde aksamalar ve genel ekonomik belirsizliklerle  zincirleme risklere gebe.

Küçük Trumplar da sahnede Örneğin Arjantin’in Devlet Başkanı Javier Milei trene ilk atlayanlardan. Dünya Sağlık Örgütü’nden ayrılacağını ifade eden Milei, Başkan Trump’ı takip edeceğini duyurdu. Arjantin gazetesi La Nacion’da yayınlanan haberde devlet başkanlığı sözcüsü konuya açıklık getirmiş Dünya Sağlık Örgütü’nün politikalarının bilimsel değil, siyasi yandaş zemini üzerinden ilerlediğini ifade etmiş. Arjantin’in suçlamalarının hedefi bir tek Dünya Sağlık Örgütü değil, Birleşmiş Milletler aynı zamanda. Bu haberleri izlerken,  tenis maçı seyreder gibi başınız topla birlikte kortun bir sağına bir soluna gidebilir ya da “bana ne” sorusuna yoğunlaşabilirsiniz.

Gazze’ye Maro Lago

Sözüm bitiyor burada. Beyaz Saray’da İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu ile gerçekleştirdiği toplantıda, Başkan Trump, ABD’nin Gazze Şeridi’ni ele geçirerek 2 milyon Filistinliyi kalıcı olarak Mısır ve Ürdün gibi ülkelere yerleştirmeyi önerdi. Trump, Gazze’de meydana gelen yıkımın ve 30.000 patlamamış mühimmatın tehlikesini göz önüne alarak, bölgeyi ABD’nin kontrolü altına alıp sorumluluğu devralacağını belirtti. Plan çerçevesinde, ABD; patlamamış mühimmatın güvenli bir şekilde imha edilmesi, bölgenin yeniden inşası ve iş ile turizm potansiyelini harekete geçirecek projelerle Gazze’nin “Orta Doğu’nun Rivierası”na dönüştürülmesini hedefliyor. Trump, bu stratejiyi hem insani bir zorunluluk hem de ekonomik kalkınma fırsatı olarak nitelendirdi. Bölgenin 10 – 15 yıl sürecek kapsamlı bir yeniden yapılanma sürecine girmesi öngörülüyor. Trump, Mısır ve Ürdün gibi ülkelerin başlangıçta bu fikri reddedeceklerini belirtti,  belli ki öyle ya da böyle kabul edeceklerini düşünüyor. “Ticaret savaşları benim için çok kolay” diyor.

Riskleri yeniden okuma zamanı

Bana bir şey olmaz, bizi ilgilendirmez, ben küçük esnafım, ben uluslararası iş yapan bir firmayım… Ben emekli, ben gazeteci, ben sağlıkçıyım… Hepimiz bu geminin yolcusuyuz.

Paradigma değişimi bu mudur bilmiyorum, an itibarıyla fırtınanın içindeyiz.

---

Kaynak: yaprakozer.com